Ostrowski Antoni Jan h. Rawicz (1782–1845), założyciel Tomaszowa Mazowieckiego, senator wojewoda, dowódca Gwardii Narodowej Warszawskiej w r. 1831. Ur. 27 V w Warszawie, był pierwszym synem Tomasza (zob.) i jego drugiej żony Apolonii z Ledóchowskich, bratem Władysława Tomasza (zob.). Na wychowanie jego wywarli znaczny wpływ m. in. Hugo Kołłątaj, Tadeusz Czacki, Aleksander Sapieha, Jan Woronicz. Uczył się w korpusie artylerii, a w r. 1794 jako ochotnik bronił szańców Warszawy. Po trzecim rozbiorze rodzina pozostała w zaborze pruskim (otrzymała wówczas tytuł hrabiowski). O. podjął studia na uniwersytecie w Lipsku, które ukończył ok. r. 1800. Dostał wówczas od ojca majątek Ujazd. Dn. 15 XII 1805 ożenił się z piękną Józefą z Morskich (1789–1813). Po wkroczeniu Francuzów do Warszawy O. wstąpił do gwardii honorowej przy Napoleonie, lecz wkrótce przeszedł do służby cywilnej jako członek Izby Najwyższej Wojenno-Administracyjnej i kierował wspólnie z gen. Stanisławem Woyczyńskim wydziałem wojennym. Opracował wówczas pierwszy projekt organizacji gwardii narodowej.
Po powołaniu Komisji Rządzącej O. objął stanowisko radcy rządowego przy dyrektorze spraw wewnętrznych (Stanisławie Brezie), a po Józefie Wybickim objął urząd zaopatrywania w żywność wojsk francuskich. W r. 1809 został posłem pow. brzezińskiego. Sympatyzował z opozycją konserwatywną Józefa Godlewskiego. W wojnie 1809 r. uczestniczył w stopniu podporucznika 8 p. piechoty w bitwie pod Raszynem. Odwołany i oddelegowany do organizowania powstania w pow. rawskim, niczym się nie wyróżnił. Był na sejmie 1811 r. oraz na sejmie skonfederowanym 1812 r. Powołany też został do Rady Konfederacji Generalnej. Mimo klęski Napoleona wypowiadał się już po opuszczeniu stolicy w r. 1813 za mobilizacją sił narodowych w obronie Księstwa. Ustąpił z kraju wraz z wojskiem i pod Lipskiem «był widzem zgonu ks. Józefa w Elsterze». Wzięty do pruskiej niewoli (19 XI 1813), rychło został zwolniony na życzenie Aleksandra I. W r. 1814 poparł wraz z rodziną wysiłki księcia Adama J. Czartoryskiego, zmierzające do utworzenia Królestwa Polskiego. W marcu t.r. uczestniczył w delegacji wysłanej na spotkanie Aleksandra I, zaś w sierpniu 1815 był z delegacją w Paryżu. Został też członkiem Komisji Obrachunkowej między byłym Księstwem a państwami rozbiorowymi. Otrzymał Order Św. Anny i wielką wstęgę Św. Stanisława, w grudniu 1819 został senatorem-kasztelanem.
Po kongresie wiedeńskim O. zajął się gospodarką w swoich dobrach; w tej dziedzinie wykazał nieprzeciętne zdolności i ogromną inicjatywę. Już w okresie pruskiej okupacji zapoczątkował czynszowanie włościan. Zwolennik gospodarczego liberalizmu, należał do tej nielicznej grupy arystokracji, która wyjście z ciężkiego kryzysu po wojnach napoleońskich widziała w uprzemysławianiu dóbr, sprowadzaniu specjalistów i maszyn z zagranicy. W osadzie nazwanej od imienia ojca Tomaszowem rozwinął O. przemysł włókienniczy, głównie wyrób sukna dla armii polskiej oraz na rynki wschodnie. Ze Śląska, Saksonii, Francji i Szwajcarii sprowadzał tkaczy i innych fachowców. W r. 1824 było już w Tomaszowie 1 200 osadników. W t.r. założył Kompanię Fabryczno-Handlową Tomaszowską (spółka właścicieli wełny), zmuszając jej członków do oddawania półfabrykatów do swych zakładów. W r. 1828 ludność Tomaszowa, który w grudniu 1830 uzyskał prawa miejskie, liczyła 3 730 osób, w tym blisko 500 tzw. fabrykantów i rękodzielników. W r. 1828 pracowały w Tomaszowie 2 nowoczesne przędzalnie, a każda z nich posiadała maszyny do gremplowania i foliowania. O. zorganizował też w Tomaszowie 3 gminy wyznaniowe: katolicką, ewangelicką i żydowską, fundując dla nich szkoły. W Ujazdowie założył bibliotekę o profilu ekonomiczno-historycznym, która – uzupełniana – przetrwała do drugiej wojny światowej. Wartość roczna produkcji tego «polskiego Manchesteru» wynosiła 5 mln. złp. O. ogłosił anonimowo w r. 1830 we Frankfurcie nad Menem broszurkę pt. Privat Mittheilung in Betreff der in Tomaszów Mazowiecki im Königreich Polen begonnenen grossen Ansiedelungen der industriellen Welt gewidmet und zu gleich als Beantwortung auf verschiedene in dieser Beziehung geschehene Anfragen. Mit einer Reisekarte.
O. już podczas sejmu 1820 r. sympatyzował z liberalną opozycją braci Niemojowskich. Nie będąc członkiem tajnych związków, w czasie Sądu Sejmowego w r. 1828 zajął patriotyczną i liberalną postawę, oświadczając że przynależność do Tow. Patriotycznego i jego cele nie mogą być uznane za zbrodnię stanu. Głosował przeciw wnioskom aktu oskarżenia i wypowiedział się za łagodnymi wyrokami. Swoją opozycją naraził się w. księciu Konstantemu i jak zanotował, był praktycznie kilka miesięcy uwięziony w stolicy i miał wzbroniony powrót do Tomaszowa. W. książę groził mu też wstrzymaniem wszelkich zamówień rządowych na zakup sukna dla wojska. Gdy tylko Mikołaj I zatwierdził wyrok Sądu Sejmowego, O. opuścił Warszawę, a w czerwcu 1830 wyjechał z rodziną do Niemiec, Szwajcarii, Francji i Belgii. Wybuch powstania zastał go w Lipsku; w Warszawie zjawił się 24 XII 1830.
Po usunięciu Piotra Łubieńskiego ze stanowiska dowódcy Gwardii Narodowej dyktator Józef Chłopicki 13 I 1831 powołał O-ego na to stanowisko, nadając mu stopień generała. Do tej nominacji przyczynił się brat Władysław, marszałek izby poselskiej. O-emu marzyła się kariera «polskiego Lafayette’a», włożył więc w organizację Gwardii wiele energii i wysunął sporo interesujących pomysłów, aby zdemokratyzować jej strukturę organizacyjną. Zawiódł jednakże w lutym 1831 jako członek Komitetu Obrony Stolicy, zaś Gwardię Narodową ogarnął po Grochowie nastrój kapitulancki. Skompromitowanego dowódcę nazywano sarkastycznie «Lafajdą». W poł. stycznia odciął się od Chłopickiego i 25 tego miesiąca poparł w sejmie wniosek detronizacyjny; 3 II wystąpił w senacie z dwoma pytaniami: «czyli wszyscy senatorowie podpisali akt niepodległości? gdzie się teraz znajduje dawniejszy prezes senatu hrabia Stanisław Zamoyski?». Dn. 11 V wystąpił w senacie z wnioskiem, aby «prezydujący nikomu z senatorów oddalić się ze stolicy nie pozwolił, dopóki nowe wybory nie nastąpią». Poparł też wodza naczelnego gen. Jana Skrzyneckiego, co naraziło go na ostry konflikt z gubernatorem stolicy gen. Janem Krukowieckim. Dn. 28 V został wybrany senatorem-wojewodą. Tego dnia O., wraz z min. Antonim Gliszczyńskim, witał uroczyście na Pradze Skrzyneckiego po jego klęsce pod Ostrołęką. Popierał też gorliwie projekt tzw. reformy, właściwie zaś obalenia Rządu Narodowego i powierzenia władzy triumwiratowi. Później bezpodstawnie wypierał się tej swojej roli. Faktycznie dopiero w sierpniu odżegnał się od Skrzyneckiego i uczestniczył z ramienia senatu w delegacji bolimowskiej, która 11 VIII pozbawiła go władzy. Jako dowódca Gwardii Narodowej nie zapewnił porządku w stolicy w czasie rozruchów 29 VI.
W noc 15 VIII O. nie sprowadził na czas posiłków wojskowych i niezdecydowaną postawą dopuścił do sforsowania przez «tłum złożony po największej części z wojskowych rozmaitego stopnia» bramy Grodzkiej. O. bronił się przed odpowiedzialnością za masakrę osób uwięzionych, dowodząc, iż w wypadku otwarcia ognia do tłumu przez Gwardię «zamiast nieszczęśliwych kilku ofiar tej nocy, paść mogły tysiące». Bronił także honoru Gwardii Narodowej, która «nie splamiła jednak munduru swego żadnym czynem materialnej bezprawości». Krukowiecki objąwszy ster rządu 17 VIII wykorzystał sposobność, aby pozbyć się O-ego atakowanego przez prasę konserwatywną. Dn. 23 VIII przyjął jego dymisję, powierzając dowództwo Gwardii Narodowej P. Łubieńskiemu. Tym pilniej uczestniczył O. w pracach senatu, stając się de facto jego przewodniczącym po opuszczeniu stolicy przez Czartoryskiego. Dn. 7 IX, po ujawnieniu kapitulacyjnych zamiarów Krukowieckiego, O. wraz z bratem Władysławem spowodowali jego dymisję i powołali na stanowisko prezesa w radzie ministrów Bonawenturę Niemojowskiego. W Zakroczymiu i w Płocku O. zbliżył się do kaliszan i na ostatnim posiedzeniu sejmu, jako prezydujący w senacie, poparł kandydaturę gen. Jana Nepomucena Umińskiego na stanowisko prezesa rządu i wodza naczelnego. W okresie wodzostwa gen. Macieja Rybińskiego przeciwstawiał się tendencjom kapitulanckim; w Świedziebnie zredagował i podsunął Rybińskiemu do podpisu manifest narodu polskiego do ludów i rządów Europy. Był w grupie nielicznych senatorów, którzy poszli na emigrację. Współcześni pisali o nim (Stanisław Barzykowski, Julian U. Niemcewicz, Paweł Popiel), iż w powstaniu 1831 r. wykazał patriotyzm i ofiarność, ale też «słabość charakteru» i «zupełną niezdolność». O. opuścił Płock 23/24 IX wraz z trzema synami i zięciem. Przez Podgórze, Brno, a później Drezno i Lipsk dotarli w marcu 1832 do Paryża.
Dzięki lokatom kapitału za granicą O. zapewnił sobie na emigracji dobrą sytuację materialną. Zrazu osiadł w Fontainebleau, potem rezydował w St. Germain-en-Laye, następnie w Wersalu. Z czasem nabył posiadłość Les Madères w pobliżu Tours. Dobra w Królestwie zostały skonfiskowane, on zaś zaocznie skazany na karę śmierci. W Paryżu O. oscylował między liberalno-konserwatywnym obozem Czartoryskiego a demokratami z kręgu Joachima Lelewela; mówiono że usiłuje utworzyć «trzecia partię» (juste-milieu). O. solidaryzował się w licznych sprawach z Lelewelem, protestował przeciw wielu nieprzemyślanym akcjom obozu Czartoryskiego (np. legion polski w Algierze i Portugalii). Szczególną energię rozwinął O. w próbach zwołania sejmu na emigracji, w którym chciał widzieć czynnik jednoczący skłóconych i podzielonych na stronnictwa rodaków. Był też głównym redaktorem tzw. aktu 25 posłów z r. 1833, oświadczających się za zwołaniem sejmu w Paryżu i z reguły przewodniczył tzw. posiedzeniom familijnym posłów w l. 1833–6. Starał się pozyskać dla tej myśli zarówno Czartoryskiego, jak Lelewela. Cała sprawa okazała się chybioną. W ostrej polemice z B. Niemojowskim O. oskarżył przeciwników zwołania sejmu na emigracji o kultywowanie ducha szlacheckiej anarchii i podtrzymywanie «liberum veto», które gangrenowało Polskę, dopóty jej w grób nie wtrąciło. Wydawało się mu, że szczególnie po układach w Münchengratz przyszła odpowiednia pora, aby sejm rewolucyjny przestał milczeć.
O. sympatyzował również z Komitetem Narodowym Emigracji Polskiej gen. Józefa Dwernickiego; wybrany został nawet na członka tego Komitetu (1833–4), ale oficjalnie unikał tej organizacji. Sprzyjał również Konfederacji Narodu Polskiego (1836), co pogłębiło jego rozdźwięki z Lelewelem. Finansowo bądź moralnie wspierał przeróżne efemeryczne organizacje oraz pisma i broszury o umiarkowanym programie społecznym. Żywił wygórowaną ambicję jednoczenia emigracji wokół kadłubowego sejmu lub «półśrodkowej» organizacji politycznej. Zabiegając o popularność, odcinał się od «arystokratycznych zasad politycznych». Za wzór rodakom stawiał Mirabeau i Lafayette’a, potępiał zaś Dantona i Marata, St. Justa i Robespierre’a. Wypowiadał się przeciw natychmiastowemu uwłaszczeniu włościan, gdyż – dowodził w rozprawie pt. Pomysły o potrzebie reformy towarzyskiej w ogólności, a mianowicie co do Izraelitów w Polszcze (Paryż 1834) – nie o to wszak idzie, aby w wolnej Polsce «jedną klasę mieszkańców zupełnie zniweczyć, a drugą podnieść».
W r. 1833 O. przyczynił się do zawiązania międzynarodowego komitetu na rzecz emancypacji Żydów. Obok Lelewela, Józefa Czyńskiego, Bartłomieja Beniowskiego i Ludwika Orlickiego reprezentował w nim polską emigrację. Domagał się też, aby Żydzi wydali odezwę wzywającą całą społeczność żydowską do poparcia niepodległości Polski.
Działalność O-ego w Komitecie Emancypacji Żydów krytykowała zarówno lewica emigracyjna (Tadeusz Krępowiecki, J. N. Janowski, Ignacy Romuald Płużański), jak i część prawicy. Emigranci-Żydzi w r. 1843 przysłali mu podziękowanie za jego działalność nad «polepszeniem losu Izraelitów w Polsce». Zasilał też O. finansowo polskie instytucje naukowe i kulturalne. Dwaj jego synowie: Stanisław i Krystyn, działali w Tow. Literackim w Paryżu. O. był inicjatorem i jednym z pierwszych fundatorów Biblioteki Polskiej w Wersalu (1841). Dość liczne mowy, odezwy i artykuły okolicznościowe dotyczyły albo jego roli w wypadkach powstania listopadowego, albo węzłowych problemów emigracji (głównie sejmu). Materiały do losów Polski końca XVIII i XIX w. oraz do historii rodziny znajdują się w Żywocie Tomasza Ostrowskiego (Paryż 1836–40 I–II, stylizował L. Chodźko). Cenne są jego obfite pamiętniki, w tym dotąd nieogłoszony Pamiętnik za ten czas 1821–1828 (w zbiorach Bartoszewiczów w WAP w Łodzi) oraz Pamiętnik za lata 1841–1842, w którym znajduje się sporo materiału do kontaktów z Adamem Mickiewiczem (Arch. Ostrowskich z Ujazdu). Jego Pamiętnik z czasów powstania listopadowego (1830–1831) ukazał się w r. 1961 (Wr., wyd. przez K. i W. Rostockich). Korespondując z bratem Władysławem, uzgadniał z nim własne wystąpienia i publikacje. W r. 1836 O. zastanawiał się nad ewentualnym wyjazdem do Austrii, na co wstępnie miał wyrazić zgodę minister policji J. Sedlnitzky. Chodziło, jak się wydaje, o zneutralizowanie zbyt aktywnego na emigracji wojewody. O. wycofał się szybko i nie skorzystał z propozycji austriackiej. Zmarł 4 XII 1845 w Les Madères koło Tours, pochowany został w Ujeździe.
Z pierwszego małżeństwa z Józefą z Morskich, córką Onufrego (zob.), miał pięcioro dzieci: córkę Julię Olimpię (1807–1875), zamężną za Piotrem Michałowskim (zob.), synów: Ignacego (1808–1809), Tomasza Antoniego (1810–1871), porucznika w powstaniu 1831 r., członka Sądu Wojennego Nadzwycz. do osądzenia podejrzanych o zdradę generałów Bukowskiego i Jankowskiego, w l. 1832–5 kapitana w armii belgijskiej (zmarł w obłąkaniu 2 III 1871 w Leubus), Krystyna Piotra (zob.), Stanisława Władysława (zob. przy Krystynie). Z drugą żoną Antoniną z Michałowskich, córką Józefa, senatora Rzeczypospolitej Krakowskiej, miał dziesięcioro dzieci: Antoniego (1822–1861), Ludwika (1823–1866), Józefę (1824–1851), Jadwigę (1826–1832), Matyldę (1827–1863), zakonnicę w Tours, Kazimierza (1828–1891), zmarłego w Paryżu, Zbigniewa (1830–1832), Teresę (1831–1903), siostrę miłosierdzia w klasztorze Przemienienia Pańskiego w Poznaniu, Tadeusza (1834–1911), oficera francuskiego, kawalera Legii Honorowej, Teklę (1837–1880), żonę Tadeusza Morawskiego.
Podob. O-ego w zbiorach B. Narod.: Staloryty Karla Meyera (sprzed. 1839) i litogr. N. E. Maurina (sprzed. 1832); Portrety O-ego pędzla J. Gigaux w zbiorach rodzinnych Jana Ostrowskiego w Kr., pędzla Piotra Michałowskiego (olej. ok. 1824) w Muz. Narod. w W., reprod.: Malarstwo pol. od XVI do XX w. Katalog; Litogr. przez F. Le Villain, w: Straszewicz J., Les Polonais et les Polonaises, Paris 1832; – Bibliogr. historii Pol. XIX w., I–III; Enc. Org., XI; Enc. Wojsk.; Polska Encyklopedia Szlachecka, W. 1935–9; W. Enc. ilustr., (Dopełnienie na literę O.); Żychliński; – Askenazy Sz., Nowe wczasy, W. 1910; Barosz F., La révolution polonaise de 1830–1831 et la déposition de Nicolas, „Annales de l’École Libre des Sciences Politiques” T. 10: 1895 s. 446–50; Barszczewska A., Województwo kaliskie i mazowieckie w powstaniu listopadowym 1830–1831, L. 1965; Bartoszewicz K., Utworzenie Królestwa Kongresowego, Kr. 1916; Bloch Cz., Generał Ignacy Prądzyński 1792–1850, W. 1974; Bortnowski W., Walka o cele powstania listopadowego, Ł. 1960; Cygler B., Działalność polityczno-społeczna Joachima Lelewela na emigracji w latach 1831–1861, Gd. 1969; tenże, Joachim Lelewel a problem sejmu na emigracji w latach 1832–1848, „Przegl. Human.” 1969 nr 2 s. 109–23; Dylągowa H., Towarzystwo Patriotyczne i Sąd Sejmowy 1821–1829, W. 1970; Eisenbach A., Wielka emigracja wobec kwestii żydowskiej, W. 1970; Kaczkowski J., Konfiskaty na ziemiach polskich…, W. 1918 s. 196; Kalembka S., Towarzystwo Demokratyczne Polskie, Tor. 1966; tenże, Wielka Emigracja, W. 1971 s. 108, 301; Kołodziejczyk R., Kształtowanie się burżuazji w Królestwie Polskim 1815–1850, W. 1957 s. 184–5, 227; Konarska B., W kręgu Hotelu Lambert, Wr. 1971; Ledóchowski J., Antoni Ostrowski. Usque ad finem, Paryż 1859; Łepkowski T., Warszawa w powstaniu listopadowym, Wyd. 2., W. 1965; Moraczewski A., Samorząd Warszawy w dobie powstania listopadowego, W. 1934; Mortkowicz-Olczakowa H., Piotr Michałowski. Opowieść o życiu i twórczości, Kr. 1958; Oppman E., Warszawskie Towarzystwo Patriotyczne 1830–1831, W. 1937; Rederowa D., Polski emigracyjny ośrodek naukowy we Francji w latach 1831–1872, Wr. 1972; Rostocki W., Gwardia Narodowa Warszawska w 1831, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1963 IX z. 2 s. 193–230; tenże, Korpus w gęsie pióra uzbrojony, W. 1972; tenże, Władza wodzów naczelnych w powstaniu listopadowym, Wr. 1955; Straszewska M., Życie literackie Wielkiej Emigracji we Francji 1831–1840, W. 1970; Szostakowski S., Z kart Wielkiej Emigracji. Prasa obozu arystokratyczno-konserwatywnego wiatach 1832–1848, Olsztyn 1974; Szpotański S., Sejm w emigracji, „Bibl. Warsz.” 1908 t. 2 s. 97–116; Wencel-Kalembkowa U., Działalność generała Józefa Dwernickiego na emigracji w latach 1832–1848, Tor. 1974; Weryński M., Noc 15 sierpnia w powstaniu listopadowym, w: Księga pamiątkowa ku czci prof. dr. Wacława Sobieskiego, Kr. 1932 I 329–31, 337–41, 345–6; Zajewski W., Nieznana broszura senatora-kasztelana Antoniego Ostrowskiego z 1828 roku, „Roczn. Łódz.” T. 20: 1975 s. 293–314; tenże, Walki wewnętrzne ugrupowań politycznych w powstaniu listopadowym 1830–1831, Gd. 1967; Ziółek J., Mobilizacja sił zbrojnych na lewobrzeżu Wisły 1830–1831, L. 1973; – Album Muzeum Narodowego w Rapperswylu, P. 1872 s. 174, 176, 179; Barzykowski S., Historia powstania listopadowego, P. 1884 I–V; Biographie universelle et portative des contemporains, publiée sous la direction de MM. Rabbé, Vieilh de Boisjolin et Sainte-Preuve, Paris 1834 supp. s. 521; Chodźko L., Historia domu Rawitów-Ostrowskich, Lw. 1871 II; Czyński J., Question des Juifs polonais envisagée comme question européenne, Paris 1833 s. 20–3; Darasz W., Pamiętnik emigranta, Wyd. A. Rynkowska, Wr. 1953; Dembowski L., Moje wspomnienia, Pet. 1898 II; Diariusz sejmu z r. 1830–1831, Wyd. M. Rostworowski, Kr. 1912 II–VI; Diariusz senatu z r. 1830–1; Dziennik posiedzeń izby poselskiej sejmu r. 1809, Wyd. M. Handelsman, W. 1913; Janowski J. N., Notatki autobiograficzne, Wr. 1950; Kajsiewicz H., Pisma, Berlin 1870 II 136–50; Koźmian K., Pamiętniki, Oprac. J. Willaume, Wr. 1972 II–III; Lelewel, Listy emigracyjne, I–V; tenże, Pamiętnik z roku 1830–31, w: Dzieła, W. 1957 I; Mochnacki M., Dzieła, P. 1863 II 353–4; Niemcewicz J. U., Pamiętnik z 1830–1831, Wyd. M. Kurpiel, Kr. 1909; tenże, Pamiętniki 1813–1820, P. 1871 II 37; Niemojowski B., O ostatnich wypadkach rewolucji polskiej, Paryż 1833; Ostrowski K., Lettres slaves 1833–1857, Paris 1857 s. 30–2; tenże, Ujazdów et Tomaszów en Mazovie, w: La Pologne historique, littéraire, monumentale et pittoresque, Paris 1836–7 II 448–54 (ryc. Tomaszowa Maz. z XIX w.); Popiel P., Pisma, Kr. 1893 II 94–5; Straszewicz J., Les Polonais et les Polonaises, Paris 1832; Zwierkowski W., Dziennik zawierający rys czynności członków sejmu rewolucyjnego w czasie tułactwa od 1831 do końca 1836, Poitiers 1839; tenże, Rys powstania, walk i działań Polaków 1830–1831, Wyd. W. Lewandowski, W. 1973; Źródła do historii klasy robotniczej okręgu łódzkiego, W. 1957; – „Demokrata Pol.” T. 8: 1845 s. 96; „Dzien. Narod.” 1845 nr 240, 246; „Kron. Emigracji Pol.” T. 4: 1836 s. 205; „Kur. Pol.” 1831 nr 572 (artykuł pt. Precz wy, którzy nie wierzycie); „Trzeci Maj” 1845 s. 198; – AGAD: Arch. Ostrowskich z Ujazdu (tylko ważniejsze sygn.) sygn. 96 i 97 (papiery dotyczące senatu i Sądu Sejmowego), sygn. 107 (pamiętnik z 1830–1 wyd. przez K. W. Rostockich), sygn. 109 (pamiętnik z 1841–2 niedruk.), sygn. 324, 325, 326, 362 (korespondencja z bratem Władysławem), sygn. 471 (korespondencja Antoniego), sygn. 473 cz. II (korespondencja z J. Czyńskim), sygn. 469 (korespondencja z R. O. Spazierem), sygn. 121–122 (bruliony „Pomysłów o potrzebie reformy towarzyskiej”…); B. Czart.: sygn. 5506 (korespondencja O-ego z ks. A. Czartoryskim); B. Pol. w Paryżu: sygn. 368, 373, 379 (papiery sejmowe z r. 1831), sygn. 410 (Pamiętnik ppłka Jana Lelewela od 10 XII 1830 do 9 IX 1831, m. in. dotyczy postępowania O-ego przed, w czasie i po nocy 15 VIII), sygn. 415 (Gen. A. Słubickiego, Pamiętnik z l. 1806–1831); B. Uniw. Warsz.: sygn. 555 (nabytki), Antoniego O-ego pamiątki i rady spisane przez wnuka Juliana Ostrowskiego; WAP w Ł.: Zbiory J. K. Bartoszewiczów sygn. 515 (Pamiętnik z 1821–8, fragment przygotowany do druku przez A. O-ego jako oddzielna broszura, opublikował W. Zajewski w „Roczn. Łódz.” T. 20: 1975); – Relacje Anny Ostrowskiej z Krakowa.
Władysław Zajewski